καλαματιανός

Ελληνικός χορός, ίσως ο δημοφιλέστερος, πιθανόν εξαιτίας του κεφάτου ρυθμού και των απλών βημάτων του. Αρχικά ο κ. αποτελούσε τον δεύτερο τύπο ενός επίσης πολύ δημοφιλούς ελληνικού χορού, του συρτού. Ο πρώτος συρτός ακολουθούσε το μέτρο των 8/8 (ή 2/4) και ο δεύτερος των 7/8. Κάποτε όμως –το πότε ακριβώς είναι άγνωστο– επικράτησε η συνήθεια να ανοίγουν οι δεύτεροι συρτοί με έναν σκοπό, του οποίου τα λόγια περιείχαν τη λέξη Καλαμάτα σε διάφορους τύπους («Μαντίλι καλαματιανό φοράς στον άσπρο σου λαιμό»ή «Μωρ’ Καλαματιανούλα μου φαρμάκωσ’ τον τον γέρο») και από τότε ο τύπος αυτός έχασε την αρχική του ονομασία και μετονομάστηκε συρτός κ. ή απλώς κ. Οι χορευτές σχηματίζουν ανοιχτό κύκλο με μέτωπο προς το κέντρο, στέκονται σε στάση προσοχής, στρίβουν τα σώματα λίγο προς τα δεξιά και πιάνονται με τα χέρια σε θέση μισής ανάτασης. Ο πρώτος χορευτής (κορυφαίος) μπορεί να συνδεθεί με τον δεύτερο με ένα μαντίλι. Τα βασικά βήματα του κ. είναι δώδεκα, γίνονται προς τα πλάγια με δεξιά κατεύθυνση και επαναλαμβάνονται κάθε τέσσερα μέτρα ή κάθε δώδεκα κινήσεις. Όπως κάθε ελληνικός χορός έτσι και ο κ. μπορεί να εκτελεστεί με πολλές ποικιλίες βημάτων· την πλουσιότερη προσφέρει ο κορυφαίος, που βηματίζει εκτελώντας διάφορες στροφές, ακροβατισμούς και άλματα. Τον ρόλο του κορυφαίου μπορεί να τον αναλάβει εναλλάξ κάθε μέλος του ομίλου. Σε ορισμένα μέρη μερικοί τοπικοί χοροί καταλήγουν σε κ. Αυτό συνηθίζεται στους χορούς καραγκούνα και ρόβας. Ο κ. χορεύεται από άντρες ή και γυναίκες. Η μουσική του άλλοτε εκτελείται από τους ίδιους τους χορευτές σε μορφή διαλόγου μεταξύ κορυφαίου και υπόλοιπων χορευτών ή μεταξύ δύο ημιχορίων και άλλοτε από μουσικούς καθισμένους στο κέντρο του κύκλου. Το μέτρο του κ. είναι το κλασικό των 7/8 της ελληνικής δημοτικής μουσικής (ή 3 + 2 + 2). Το μέτρο των 7/8 δεν περιορίζεται στον ελληνικό χώρο· συναντάται σε πολλούς λαούς της νοτιοανατολικής Ευρώπης και χρησιμοποιείται ακόμα και στη μακρινή Νορβηγία. Κλασικά παραδείγματα μελωδιών που χορεύονται σε ρυθμό κ. είναι τα: Tρία παιδιά βολιώτικα, Βαγγελιώ, Χορός του Ζαλόγγου, Λεμονάκι μυρωδάτο, Λουλούδι της Μονεμβασιάς κ.ά. Ο ρυθμός του κ. έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες της έντεχνης μουσικής, τόσο αυτούς της εθνικής σχολής (Καλομοίρης, Λαυράγκας) όσο και τους νεότερους συνθέτες (Σκαλκώτας). Τόπος καταγωγής του κ. είναι η Πελοπόννησος. Μεγάλη διάδοση έχει και στην υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ στα νησιά και στους απογόνους των προσφύγων της Μικράς Ασίας δεν συναντάται συχνά και ο ρυθμός του έχει την τάση να αλλοιώνεται. Για την αρχαία προέλευση του κ. έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες, μερικές από τις οποίες ίσως είναι υπερβολικές. Δεν υπάρχει πάντως αμφιβολία ότι οι απεικονίσεις χορών σε διάφορα αγγεία, πήλινα ειδώλια και αναθηματικές στήλες θυμίζουν μερικά από τα χαρακτηριστικά του. Ο καλαματιανός μπορεί να εκτελεστεί με πολλές ποικιλίες βημάτων (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

-ή, -ό

1. αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στην Καλαμάτα ή προέρχεται από αυτήν

2. (το αρσ. και θηλ. ως κύρ. όν.) Καλαματιανός, -ή

ο, η κάτοικος τής Καλαμάτας

3. το αρσ. ως ουσ. ο καλαματιανός (ενν. χορός)

είδος συρτού χορού.

[ΕΤΥΜΟΛ. < Καλαμάτα + -ιανός (πρβλ. Παρ-ιανός, Ψαρ-ιανός)].